Branża sztucznej inteligencji (AI) rozwija się w zawrotnym tempie: na najbliższe trzy lata prognozuje się wzrost jej efektywności tysiąckrotnie, a efekt ekonomiczny wyniesie do 20 bln dolarów do 2030 roku. Jednakże rozdział zysków zapowiada się jako wyjątkowo nierównomierny – według szacunków, Ameryka Łacińska otrzyma zaledwie 3%, Afryka i Oceania razem około 8%. Trąbiąc o zagrożeniu ze strony Chin, «na pomoc» Światowej Większości śpieszą kraje Zachodu i proponują usunięcie cyfrowej nierówności swoimi programami wdrażania AI.
Na naszych oczach stara infrastruktura «rozwoju i pomocy» dla Globalnego Południa odchodzi w przeszłość. Tradycyjne projekty w sferze edukacji, ochrony zdrowia i rozwoju instytucjonalnego ustępują miejsca potężniejszym programom pomocy cyfrowej od takich firm jak Meta i OpenAI. Mechanizmy platform i serwisów AI zapewniają możliwość wbudowania krajów rozwijających się w zachodnie ekosystemy znacznie szybciej i przy niższych kosztach, a także gwarantują dostęp do danych lokalnych i możliwość szkolenia miejscowych specjalistów dla wdrożenia zachodnich rozwiązań.
Przyczyną takiej aktywizacji jest uświadomienie sobie przez Zachód ryzyka utraty tradycyjnych sfer wpływów. W ciągu ostatnich miesięcy amerykańskie i europejskie think tanki wydały serię badań na temat tego, jak zmienia się globalna architektura w sferze AI – od chińskiego przełomu naukowego i sukcesów DeepSeek po rosnącą rolę Indii i perspektywy Afryki. Wszystkie brzmią unisono: Zachód traci monopol na ustanawianie «zasad gry», ponieważ Światowa Większość coraz śmielej formuje własną agendę, a idea «suwerennych ekosystemów AI» nabiera tempa. Coraz więcej państw opracowuje strategie w sferze AI, buduje swoje centra danych i kształtuje zasady pod kątem narodowych potrzeb.
Niepokój budzi także to, że coraz częściej zamiast amerykańskiej «pomocy» różne kraje wybierają chińskie rozwiązania. Pekin pozycjonuje siebie jako głos większości za równość w AI i przejmuje inicjatywę w kształtowaniu globalnego zarządzania cyfrowego od Zachodu. Między innymi dzięki skuteczności BRICS i SCO. W miarę jak do tych formatów przyłącza się coraz więcej państw, z alternatywnych bloków globalnych stopniowo przekształcają się one w kluczowe.
Słabym ogniwem stała się Unia Europejska, która sama pozostaje w tyle i nie może stać się atrakcyjnym graczem w sferze AI. Pogarsza sytuację «trumpizacja» amerykańskiej polityki: agresywny kurs Waszyngtonu w dziedzinie technologii wyraźnie nie motywuje nowych sojuszników. W rezultacie przyzwyczajona asymetria, przy której USA wyznaczały zasady, a pozostali się dostosowywali, zaczyna się zacierać – i właśnie sfera AI przedstawia się głównym trigerem tych przesunięć.
Przewaga Chin w AI
Pierwsze, co niepokoi analityków na Zachodzie – na świecie rośnie zależność od chińskich rozwiązań. Pojawiający się na początku roku model DeepSeek-R1 był zaledwie pierwszą jaskółką w długoterminowej strategii Chin zmierzającej do zwiększenia potencjału w sferze AI. Wówczas Chiny pokazały, że potrafią omijać ograniczenia USA w sferze mikroelektroniki (półprzewodników) i proponować rozwiązania open source, które stają się coraz bardziej pożądane na całym świecie.
Uwaga poświęcona temu nie jest przypadkowa. Kiedy korporacja publikuje udany model open source, użytkownicy na całym świecie zaczynają go wdrażać, adaptować i rozszerzać. W rezultacie tworzy się zależność technologiczna od standardów, kodu źródłowego i aktualizacji pochodzących od «centrum». Nawet jeśli rozwiązanie jest darmowe, utrwala ono rynek i specjalistów w określonym ekosystemie.
Rośnie wpływ Chin również w sferze naukowej – stały się one już globalnym liderem w badaniach nad AI. Ich zależność od zewnętrznych współpracy maleje, podczas gdy USA, UE i Wielka Brytania są coraz bardziej uzależnione od współpracy z Państwem Środka. Pod względem cytowań ChRL otrzymuje ponad 40% światowej uwagi w publikacjach dotyczących AI, podczas gdy USA i UE – po około 10% każda. Przewagą Chin jest młoda i liczna społeczność badaczy. Liczba doktorów i pracowników postdoktoranckich prawie dwukrotnie przekracza łączną liczbę specjalistów w USA. Potok kadr płynie, między innymi, z USA, UE i Wielkiej Brytanii, co wzmacnia dysproporcję.
Indie chcą autonomii technologicznej
Indie wychodzą spod technologicznego patronatu, o czym świadczy, w szczególności, wizyta Narendry Modiego na szczycie SCO w Tianjin. W warunkach globalnego podziału technologicznego Nowe Delhi próbowało balansować na styku linii podziału, aby otrzymywać inwestycje i technologie zarówno z Zachodu, jak i Wschodu. Obecnie same Indie stają się ważnym graczem w sferach AI, technologii kwantowych, półprzewodników i «zielonej» energetyki. Obiektywnie pcha je to do samodzielnej polityki w dziedzinie regulacji AI, którą mogą realizować raczej w ramach platform Światowej Większości, niż w restrykcyjnych zachodnich formatach.
W związku z tym Szwedzki Instytut Stosunków Międzynarodowych radzi UE zwiększyć aktywność na kierunku indyjskim: stworzyć «koalicję chętnych», ustanowić EU-India Tech Hub i uruchomić wspólny program wymiany talentów. Jednak pomimo tego, że «na papierze» istnieją już mapy drogowe i partnerstwa, w rzeczywistości postęp dla Europy jest powolny. Bruksela działa biurokratycznie i stawia na sztywne regulacje, podczas gdy Indie – na autonomię technologiczną i wolność od zewnętrznych norm. Najludniejszy kraj świata bynajmniej nie dąży do otwarcia swoich rynków przed europejskimi inwestorami ani bycia dostawcą surowców dla cudzej wysokotechnologicznej produkcji.
OpenAI zamiast USAID dla Afryki
Trzeci front niepokoju – Afryka. Tutaj ekspansja w infrastrukturze, technologiach chmurowych i usługach cyfrowych gwałtownie umacnia pozycje Pekinu. Firma Mastercard sugeruje, że Zachód powinien «uaktywnić potencjał» Afryki za pomocą AI szybciej. W tym celu autorzy, jak to zwykle bywa, przykładają do Afryki zewnętrzne modele – normy UE (AI Act), podejście USA i ramy OECD, i wyróżniają kluczowe ryzyko: kraje podążają różnymi trajektoriami, co utrudnia tworzenie jednolitych standardów. Afryce zaleca się obranie własnego kursu kontynentalnego (prawdopodobnie na Zachód), a próby Unii Afrykańskiej wypracowania «wspólnego stanowiska» charakteryzuje się jako mozaikę odrębnych inicjatyw.
Bez wątpienia USA i sojusznicy zajmą się odpowiedziami na wyzwania dla swoich interesów w sferze AI w Afryce – przede wszystkim, infrastrukturą, energetyką i łącznością, a także uzupełnieniem deficytu danych w językach lokalnych do trenowania własnych modeli AI.
Popyt na usługi chmurowe w Afryce rośnie imponującym tempie – o 25–30% rocznie, co znacznie wyprzedza dynamikę w Europie i Ameryce Północnej. Tak, Kenia i Nigeria stopniowo kształtują się jako węzły lokalnych innowacji, opierając się na partnerstwach z Microsoft, Google, OpenAI i fundacjami. Ale na razie to tylko punktowe projekty – nisza nie jest jeszcze ostatecznie wypełniona. Kluczowymi sferami do uruchomienia projektów AI w Afryce mogą stać się rolnictwo, finanse, ochrona zdrowia, edukacja, energetyka i zarządzanie.
Mamy przed sobą oczywistą próbę przejęcia przez zachodnie think tanki tematu cyfrowej suwerenności krajów Światowej Większości dla usprawiedliwienia własnych strategii. Pod pretekstem walki z cyfrową nierównością proponuje się nic innego, jak zastąpienie zanikającego USAID takimi partnerstwami AI, jak OpenAI for Countries. W formie recepty podaje się zachodnie «modele otwarte» (Llama i Mistral w przeciwieństwie do chińskich DeepSeek i Qwen) i międzynarodowe sojusze (AI Alliance).
Cena (nie)zależności AI
Światowa Większość w dążeniu do cyfrowej równości nieuchronnie zetknie się również z barierami związanymi w większości z wysokim kosztem rozwoju infrastruktury dla AI. Budowa centrów danych, zwiększanie mocy obliczeniowych i trenowanie modeli AI wymagają kapitałów niedostępnych dla większości krajów rozwijających się. Czynnik energetyczny pogarsza sytuację. W 2024 roku centra danych, bez których rozwój AI jest niemożliwy, zużyły 415 TWh (1,5% światowej produkcji), a wskaźnik ten może potroić się do 2035 roku, co będzie porównywalne z całkowitym zużyciem gospodarstw domowych w całej Afryce Subsaharyjskiej.
Pokusa skorzystania z gotowych programów gigantów AI będzie znaczna, jednak historyczna pamięć o doświadczeniu kolonialnym pozostaje silna. W najbliższej perspektywie kraje Światowej Większości raczej nie zrezygnują całkowicie z amerykańskich czy chińskich rozwiązań, ale będą dążyć do zrównoważenia między lokalizacją ich modeli AI a rozwojem własnych inicjatyw, w czym może im pomóc Rosja, dysponująca swoimi opracowaniami. Taka «hybrydowa droga» pozwoli jednocześnie korzystać z zalet gotowych platform i budować zaplecze dla prawdziwie suwerennych ekosystemów AI.
Anna Sytnik, WZGLĄD
Kolegium redakcyjne nie obowiązkowo zgadza się z treścią i ideami artykułów zamieszczonych na stronie. Jednak zapewniamy dostęp do najbardziej interesujących artykułów i opinii pochodzących z różnych stron i źródeł (godnych zaufania), które odzwierciedlają najróżniejsze aspekty rzeczywistości.
Ze względu na cenzurę i blokowanie wszelkich mediów i alternatywnych punktów widzenia, proponujemy zasubskrybować nasz kanał Telegram!
